Εμ .....ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΕΤΣΙ ΟΡΕΣ!

Οι Γερμανοί μπαίνουν στα Γιάννενα περίπου δυο μήνες πριν από την κατάρρευση του ιταλικού μετώπου, η οποία έγινε στις 23 Σεπτεμβρίου 1943 και έχουν πολλά μηχανοκίνητα (τζιπ, μοτοσυκλέτες, φορτηγά, κανόνια).
Αφήνουν και τους Ιταλούς που βρίσκουν στα Γιάννινα, τους οποίους έχουν πλέον υπό την εποπτεία τους.
Στην περιοχή των Ιωαννίνων οι Γερμανοί στέλνουν την πρώτη ορεινή μεραρχία αλπινιστών Εντελβάις (φορούσε ένα λουλούδι στο αυτί – μόνο που ήταν άνθη του κακού) η οποία είχε δράσει στην περιοχή του Καυκάσου.
…Βρισκόμαστε στο 1944, και οι διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις αρχίζουν να ετοιμάζονται να διεκδικήσουν η κάθε μία για λογαριασμό της την αποκλειστική διακυβέρνηση στην Ελλάδα μετά το τέλος του πολέμου.
Μια μέρα μεσημέρι στα Γιάννενα στο παζάρι, οι Εαμίτες σκοτώνουν έναν καταδότη των Γερμανών έξω στον δρόμο. Οι Γερμανοί δεν αντιδρούν καθόλου, ίσως τους βόλεψε που απαλλάχτηκαν από κάποιον που γνώριζε πολλά.

Οι Εαμίτες τραγουδούν «Στ’ άρματα, στ’ άρματα εμπρός στον αγώνα για την χιλιάκριβη τη Λευτεριά…»
Οι Εδεσίτες έχουν δικό τους ύμνο «Άδικος λογαριασμός, δεν θα ρθεί κομμουνισμός, γιατί ο Ζέρβας είναι άγρυπνος φρουρός…»
Στα βόρεια των Ιωαννίνων, πίσω από το Μιτσικέλι, στις ορεινές περιοχές του Ζαγοριού και του Μετσόβου οργανώθηκε το αντάρτικο του ΕΑΜ ΕΛΑΣ με ελεύθερους πυρήνες που δεν ελέγχονταν από τον κατακτητή.
Στα νότια της πόλης όλη η περιοχή από Ξηροβούνι – Κατσανοχώρια – Λάκκα Σούλι μέχρι Παραμυθιά ελέγχονταν από ένοπλα τμήματα του ΕΔΕΣ.
Από 21 μεχρι 29 Φλεβάρη 1944 στο κτίριο του Τελωνείου στο γεφύρι της Πλάκας
<εκεί που κάποτε 1881-1912 ήταν τα σύνορα Ελλάδος – Τουρκίας> στον Άραχθο ποταμό, πραγματοποιήθηκε συνδιάσκεψη στην οποία μετείχαν από μέρος του ΕΛΑΣ οι Σαράφης, Ρούσσος, Μπάμπης Κλάρας,από μέρος του ΕΔΕΣ οι Πυρομάγλου, Βεργωτής, Νικολόπουλος,
από μέρος της ΕΚΚΑ Ψαρρός, Καρτάλης, Δούκας,
από μέρος της Κυβέρνησης του Καϊρου και της Συμμαχικής Αποστολής ο Κρίς Γουτχάουζ, παραβρέθηκαν ο Άρης Βελουχιώτης και ο Ναπολέων Ζέρβας κατά την οποία υπεγράφη το «Σύμφωνο της Πλάκας»।
Όλα τα αντάρτικα σώματα είτε του ΕΔΕΣ, είτε του ΕΛΑΣ εφοδιάζονταν με ρούχα, οπλισμό και χρυσές λίρες από τους Εγγλέζους, χωρίς διάκριση(;).
Σύνδεσμοι των Εγγλέζων στρατολογούνται και μέσα στα Γιάννενα, και πληρώνονται μια λίρα τον μήνα για τις υπηρεσίες που προσφέρουν, και βγάζουν πέρα τη δύσκολη κατοχή.
Σύμφωνα με το τεύχος 80 των Ιστορικών της "Ελευθεροτυπίας " της 26 Απριλίου 2001, για την συντήρηση και ενίσχυση του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ οι Άγγλοι διέθεσαν 1.108.000 χρυσές λίρες περίπου, ενώ για τις μυστικές οργανώσεις 101.975 χρυσές λίρες, (έτσι τόσο απλά, χωρίς κανένα δόλο και υστεροβουλία)

Στις 25 Μαρτίου 1944 οι Γερμανοί θα προχωρήσουν στον αφανισμό της Γιαννιωτο-Εβραίϊκης κοινότητας, 1800 περίπου ψυχές θα οδηγηθούν μέσω Λάρισας στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπιρκεντάου της Γερμανίας.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκαταλείπουν την Αθήνα και στις 18 Οκτωβρίου 1944 έρχεται στην Αθήνα η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καϊρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Στα Γιάννενα ο γερμανός διοικητής φον Λανς σε συμφωνία με τον Δήμαρχο Βλαχλείδη κανονίζουν ώστε η αποχώρηση των μεν, και η είσοδος των δε να είναι ομαλή. (Αργότερα ο φον Λανς θα δικαστεί(;) στη Γερμανία για τα εγκλήματα του Κομμένου, της Άρτας, των Λιγκιάδων και της Κέρκυρας)
Οι Γερμανοί θα φύγουν από τα Γιάννενα, μέσω Περάματος στις 14 Οκτωβρίου 1944.
Την επόμενη μέρα, σύμφωνα με τη συμφωνία της Καζέρτας της Ιταλίας, μπαίνει στα Γιάννενα ένα τάγμα του ΕΔΕΣ και φροντίζει να μην γίνουν διαδηλώσεις εναντίον των Γερμανών ούτε και συμπλοκές.
Η συμφωνία της Καζέρτας πρόβλεπε ότι στα Γιάννενα θα μπούνε οι Εδεσίτες, το αρχηγείο των οποίων θα στεγαστεί στο σπίτι του Κώστα Φρόντζου.
Προσωπικά ο Κώστας Φρόντζος συνοδεύει τους Γερμανούς στην έξοδο της πόλης προς το Πέραμα, στις 14 Οκτωβρίου 1944.
Την επόμενη μέρα 15 Οκτωβρίου 1944 μπαίνει στα Γιάννενα ένα τάγμα του ΕΔΕΣ και φροντίζει να μην γίνουν διαδηλώσεις εναντίον των Γερμανών ούτε και συμπλοκές.
Με την είσοδό τους στα Γιάννενα οι Εδεσίτες πρώτα καταλαμβάνουν τη Μεραρχία και μετά το Διοικητήριο (στο οποίο έχουν μείνει μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι)
Ο λοχαγός Λυγεράκης του ΕΔΕΣ έρχεται με βενζινομηχανές από την περιοχή του Κατσικά, καταλαμβάνει πρώτα το νησί και μετά αποβιβάζεται στο μώλο.
Ο Ναπολέων Ζέρβας έρχεται στα Γιάννενα μετά από μια εβδομάδα μέσω της οδού ΚΑ Φεβρουαρίου.
Στις 6 Δεκεμβρίου 1944 ο Άρης Βελουχιώτης με τον Στέφανο Σαράφη μέσω Περάματος και των οδών Ανεξαρτησίας – Αβέρωφ φθάνουν στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, όπου τους γίνεται αποθεωτική υποδοχή. Οι δυνάμεις του Ζέρβα με τη βοήθεια αγγλικών πλοίων σπό Ηγουενίτσα και Πρέβεζα καταφεύγουν στην Κέρκυρα.
Μαζί τους παίρνουν ομήρους και αρκετούς αριστερούς Γιαννιώτες για την προστασία από τις δυνάμεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ των κατοίκων των Ιωαννίνων που πρόσκεινται στον ΕΔΕΣ।
….Σάββατο πρωί πριν ξημερώσει οι Γερμανοί άδειασαν την πόλη και τα χαράματα άρχισαν να μπαίνουν τμήματα του ΕΔΕΣ. Με τη συμφωνία ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ τα Γιάννενα μέχρι το Μπιζτούνι θα τα είχε ο Ζέρβας κι από εκεί και πέρα ο ΕΛΑΣ.
Ο κόσμος στις συνοικίες είχε ξυπνήσει και γέμιζαν τα πεζοδρόμια. Οι αντάρτες έμπαιναν από τ’ ακρινά σπίτια, ο κόσμος δεξιά κι αριστερά στα πεζοδρόμια τους κοίταζε αμίλητος κι ανέκφραστος.
--Γειά σας, παιδιά, καλή λευτεριά!
--Γειά σας, κι ο κόσμος.
Ήταν κάτι κρύο κι απογοητευτικό, μου ‘λεγε κάποιος που τα ‘δε με τα μάτια του, γράφει ο Π. Αποστολίδης.
Φρούραρχος τοποθετήθηκε ο συνταγματάρχης Κωνσταντινίδης.
Ο Π. Αποστολίδης μετά από παράκληση του Ανώτερου Διοικητή Χωροφυλακής Ταρσακόπουλου κρύβει το γερμανό αξιωματικό Funk της προπαγάνδας, μιλάει γαλλικά, θέλει να λιποτακτήσει και να αγωνισθεί κατά του Χίτλερ.
Μαζί με τον Funk (ντυμένο με μπλέ κουστούμι που έδωσε ο γιατρός Σούλης) o Π. Αποστολίδης θα βγουν στην πλατεία, ήθελε να δει τις εκδηλώσεις του κόσμου.
Όποιος τον έβλεπε – ξανθός καθώς ήταν- τον νόμιζε Εγγλέζο.
Ύστερα από εφτά οχτώ μέρες ήρθε ο Ζέρβας, τον πήραν κι ούτε τον ξαναείδα ή έμαθα γι αυτόν.
….Οι Ζερβικοί πυροβολούν και τραυματίζουν την Άννα Κολιοδημήτρη κατά λάθος, παραλίγο να χρεωθεί γι αυτό ο ΕΛΑΣ…..
Βρισκόμουν στην κάτω πλατεία και βλέπω να κατεβαίνει από πάνω κάποιος αντάρτης, αυτόματο στον ώμο και δίκοχο με το σήμα τους ΕΛΑΣ. Ανέβηκε στις σκάλες του Δημαρχείου. Η πλατεία γεμάτη κόσμο.
Τράβηξα προς τα πάνω κι έτριψα δεξιά στο ξενοδοχείο «Ίλιον» για το σπίτι. Δεν είχα προχωρήσει δέκα βήματα, ακούω πυκνούς πυροβολισμούς και βλέπω κόσμο να τρέχει προς τα πάνω. Κάνω να γυρίσω να δω τι συμβαίνει και κάποιος μου φωνάζει:
«Μην προχωρείς γιατρέ θα σε χτυπήσουν».
Παίρνω το δρόμο για το σπίτι, σταματώ μια στιγμή στην κλινική του Σούλη (δίπλα πιο κάτω δεξιά κατεβαίνοντας στον σημερινό ΟΤΕ της 28ης Οκτωβρίου) και μπαίνω στην αυλή. Μια περίπολος του Ζέρβα κατηφόριζε τρέχοντας από την πλατεία και φώναζε άγρια στον κόσμο: «Όλοι στα σπίτια σας».
Κουβαλάνε σε λίγο στην κλινική μια κοπέλα τραυματισμένη. Ο Σούλης έλειπε. Μ’ έκπληξη μου βλέπω την Άννα, την αδελφή των Κολιοδημητραίων του Ζέρβα.
Το τραύμα ήταν διαμπερές στο μηρό χωρίς ευτυχώς να θίξει ούτε νεύρο ούτε μεγάλο αγγείο. Της είπα ότι είναι ακίνδυνο και σε λίγες μέρες θα κάνει πάλι τις βόλτες της, έκανα επίδεση και καθόμουν δίπλα σε ένα κρεβάτι μέχρι να ‘ρθεί ο Σούλης.
Καταφθάνουν δυο αντάρτες του Κολιοδημήτρη, ξαδέλφια της Άννας, ο ένας λοχίας.
Το Σύνταγμά τους ήταν καταυλισμένο έξω από την πόλη. Στα Γιάννενα είχαμε το Σύνταγμα Αγόρου. Υπήρχε πάντα έχθρα ανάμεσα στα δύο Συντάγματα. Οι Εδεσίτες, για να δικαιολογήσουν τους πυροβολισμούς ενάντια στον ανύποπτο κοσμάκη, άρχισαν να διαδίδουν ότι οι Εαμίτες πυροβόλησαν τον κόσμο. Εξηγώ στους αντάρτες ότι το τραύμα της Άννας είναι τελείως ακίνδυνο, εκείνοι όμως έξαλλοι λένε στην κοπέλα:
--Βρε Άννα σε χτύπησαν οι κερατάδες οι Εαμίτες, θα το πληρώσουν ακριβά οι άτιμοι. Θες Άννα, να κάψουμε αυτή τη στιγμή τα Γιάννενα;
Άκουγα μελαγχολικός τις ηλίθιες κι επικίνδυνες καυχησιολογίες κι αναριωτόμουν σε ποιανών τα χέρια πέσαμε. Τότε ακούω την Άννα:
--Αφήστε τα αυτά, δε με χτύπησε κανένας Εαμίτης, οι δικοί μας αντάρτες με χτύπησαν από τον περίβολο του Στρατηγείου.
Οι αντάρτες έφυγαν. Αργότερα μάθαμε ότι μόλις αποφεύχθηκε η σύγκρουση των Συνταγμάτων Αγόρου – Κολιοδημήτρη.
--Μπράβο Άννα παιδί μου, λέω στην κοπέλα, εσύ είσαι πιο γενναία και τίμια από πολλούς άντρες.
Είχε γίνει έτσι: Ο Ελασίτης με το δίκοχο και το πυροβόλο στην πλάτη ήταν σύνδεσμος του ΕΛΑΣ. Έφερνε έγγραφα για το Στρατηγείο του ΕΔΕΣ κι ο κόσμος ξαφνιάστηκε βλέποντας έναν Ελασίτη ένοπλο στην πλατεία. Εκείνος ανέβηκε τις σκάλες του Στρατηγείου, παρέδωσε τα έγγραφα και ζήτησε την άδεια του φρούραρχου να μείνει το βράδυ στο σπίτι του στα Γιάννενα – ήταν ο κουρέας Μάργαρης. Ο Κωσταντινίδης του επέτρεψε να κρατήσει και το πολυβόλο του μαζί. Ευχαριστεί και κατεβαίνει τις σκάλες.
Βλέποντάς τον, το πλήθος τον σηκώνει στους ώμους φωνάζοντας «Ζήτω ο ΕΛΑΣ» Αυτό ήταν. Οι φρουροί του Στρατηγείου ακούνε τις ζητοκραυγές – αυτοί αντίκριζαν μόνο ψυχρότητα και αδιαφορία- κι αρχίζουν να πυροβολούν στον αέρα και πάνω στον κόσμο.
Έτσι τραυματίστηκε η Άννα που έκανε μαζί με μια φίλη της βόλτα κοντά στο Στρατηγείο.
….είδα επιτέλους τον Ζέρβα, τον αρχηγό του ΕΔΕΣ. Έναν κοντόχοντρο με άφθονα γένια και μουστάκια. Αναρωτιόσουν, πως διάολο τα καταφέρνει και στέκει όρθιος πάνω στ’ άλογο.
Κάθε βράδυ χοροί και δεξιώσεις και στις κοσμικές στήλες στις εφημερίδες διάβαζες:
«Διακρίθηκε η κ. Αγόρου, στο τραπέζι είχε θέση δεξιά του Στρατηγού» κ.λ.π.
Έφτασε και ο γιός μου (ο Τάτσης Αποστολίδης) από το Ζαγόρι. Η ΕΠΟΝ έδινε συχνές συναυλίες και καλλιτεχνικές βραδιές κι ο κινηματογράφος «Ορφέας» πλημμύριζε από κόσμο, δεν έβρισκες που να καθίσεις. Ο ΕΔΕΣ δεν είχε δική του νεολαία και σαν νεολαία εμφανιζόταν η ΕΝΒΗ (Εθνική Νεολαία Βορείου Ηπείρου), οι συγκεντρώσεις της όμως ήταν πολύ πενιχρές, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες Χωροφυλακής καΙ ΕΔΕΣ.
…Νοέμβρης – Δεκέμβρης 1944.
ΟΜΗΡΟΙ του ΕΔΕΣ
Τα πράγματα χειροτέρευαν λεφτό στο λεφτό, νύχτωνε και δεν ήξερες τι θα σου ξημερώσει, άλλη κατοχή αυτή. Περίμενα να με πιάσουν και δεν ήθελα να βρίσκεται ο γιός μου στην τελετή της σύλληψης μου, γι αυτό τον έστελνα και κοιμόταν σε φιλικά μου σπίτια, συνήθως στου οδοντίατρου φίλου και συμπατριώτη μου Γιάννη Σακελλαρίου.
Εκείνο το βράδυ τελείωσα το ιατρείο στις εννιά το βράδυ και ανέβηκα στην τραπεζαρία – στις εννιά σταματούσε η κυκλοφορία στους δρόμους. Βλέπω το γιό μου εκεί.
….Μετά τα μεσάνυχτα, δυνατά χτυπήματα στην πόρτα. Ποιος άλλος η αστυνομία. Ζητούν τον Τάτση για μια ανάκριση. Πάω και εγώ μαζί του, δεν μου πολυαρέσουν αυτές οι ανακρίσεις στις δυό μετά τα μεσάνυχτα.
Μας πάνε στις φυλακές Αγίου Κοσμά – μέγαρο του ΟΤΕ σήμερα- και μας παραδίνουν στους «γενναίους» αντάρτες του Ζέρβα. Εκείνοι μας καλωσορίζουν, μαζί με άλλους που συνέχεια μάζευαν, με βρισιές, σπρωξιές και αγριοφωνάρες και μας στριμώχνουν στα ολοσκότεινα υπόγεια του κτιρίου.
…σε λίγο μας επισκέπτονται δυο αντάρτες, ο ένας γενάτος, ο άλλος μ’ ένα μάτι. Με πλησιάζει ο μονόφθαλμος και ρωτάει: «Εσύ είσαι ο γιατρός ο μικροβιολόγος;»
«Ναι του απαντώ». Και καθώς καθόμουν ανύποπτος, δέχομαι μια δυνατή κλωτσιά στο στομάχι, έχασα τις αισθήσεις μου κι έγειρα προς τα πίσω. Οι συγκρατούμενοι μου πετάχτηκαν όρθιοι να με συγκρατήσουν, αλλά συνήλθα γρήγορα. Ο μονόφθαλμος νόμισε πως τελείωσα κι έκανε δυο βήματα πίσω.
….τα ίδια έκαναν όλη τη νύχτα. Περνούσαν μπρος από τον καθένα, τον ρωτούσαν τι δουλειά κάνει και τον φόρτωναν ξύλο. Τις πιο πολλές μάζεψε ο Ασλάνης, το γκαρσόνι, γιατί πονηρά είπε ότι είναι «άνεργος».
…Στην αυλή και στο δρόμο έξω, φορτηγά αυτοκίνητα στο ρελαντί. Βλέπω εκεί τους γιατρούς Σούλη και Μελανίδη, το γυμνασιάρχη Σούλη, το δικηγόρο Σωτήρη Γκίζα, το συμβολαιογράφο Ευθυμιάδη, το γιό μου και πολλούς άλλους. Μας διατάζουν να ανεβούμε στα αυτοκίνητα. Διαμαρτυρόμαστε, οι Γερμανοί μας λέγαν και παίρναμε κουβέρτες, εσείς που μας πάτε γυμνούς;
Σταματάμε σ’ ένα γεφυράκι και παίρνουμε το δρόμο πριν απ’ το Τέροβο, μας κατεβάζουν, περνάμε το γεφυράκι και παίρνουμε το μονοπάτι ένας ένας, σε μια απότομη πλαγιά όλο χαλίκια. Δυο αντάρτες των Κολιοδημητραίων του ΕΔΕΣ μας προτείνουν να χτυπήσουν τους χωροφύλακες και να μας ελευθερώσουν. Δεν δεχόμαστε γιατί μπορεί να υπάρξουν θύματα.
(Οι Κολιοδημητραίοι από τότε ήθελαν να συμφιλιωθούν με τον ΕΛΑΣ, να φύγουν απ’ το Ζέρβα και το ‘καναν αργότερα)
…Φτάνουμε μετά τόσες ώρες πορεία στο Λούρο. Στη χωραφιά που μας συγκέντρωσαν σκέφτηκαν να μας δώσουν ψωμί. Πρώτη φορά στη ζωή μου δοκίμασα τέτοιο ψωμί. Ούτε σκυλιά δε θα το τρώγανε: μια λεπτή κρούστα πάνω και κάτω, στη μέση υγρό ξινό ζυμάρι. Το πέταξαν όλοι. Το πρωί μας φορτώνουν σα φορτηγά και στην Πρέβεζα.
(Στη συνέχεια με καράβι με Εγγλέζο πλοίαρχο οι όμηροι του ΕΔΕΣ θα μεταφερθούν στην Κέρκυρα, ενώ ο Πέτρος Αποστολίδης ο γιός του Τάτσης και ο Αλκιβιάδης Τσάρας με ενέργειες του Ταρσακόπουλου αφήνονται ελεύθεροι.
…οι αξιωματικοί της Χωροφυλακής δεν επιδοκίμαζαν τα καμώματα του Ζέρβα, συλλήψεις, βανδαλισμούς, ομήρους.
Εν συντομία τα υπόλοιπα:
Ο ΕΛΑΣ μπαίνει στην Πρέβεζα, Η οδύσσεια της επιστροφής στα Γιάννενα.
Οι πρώτοι Άγγλοι στα Γιάννενα.
Κόκκινος Δήμαρχος ….μέχρι 27 Μαρτίου 1945)

ΠΗΓΕΣ:
Από το βιβλίο του Πέτρου Αποστολίδη «Όσα θυμάμαι» Εκδόσεις Κέδρος σε δική μου απόδοση από την αφηγηματική γραφή του γιατρού και Δήμαρχου Ιωαννίνων για λίγες μέρες, που δείχνει ότι τα σκαριά του πολυαίμακτου εμφύλιου είχαν ήδη στηθεί।
http://ligapola.blogspot.com