Πριν από κάποιο καιρό η φωτογραφία του Άρη Βελουχιώτη με τον Στέφανο Σαράφη να μπαίνουν στα Γιάννενα τον Δεκέμβριο του 1944 δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα με λάθος λεζάντα – έκανε λόγο για είσοδο στα Τρίκαλα। Πέρα από τον γνωστό «δαίμονα του τυπογραφείου» είναι αλήθεια ότι το ενδιαφέρον για την ιστορική φωτογραφία μόνο τα τελευταία χρόνια μετατράπηκε σε αντικείμενο έρευνας για τους ιστορικούς. Και διεθνώς όμως, μετά το ’90 άνοιξε συζήτηση για την τεκμηρίωση της φωτογραφίας ιστορικών γεγονότων, κάτι που πιθανά να έχει σχέση και με το άνοιγμα μεγάλων αρχείων για πιο κοντινές μας δεκαετίες όπως αυτήν του ’40.Χάριν αυτής της φωτογραφίας συγκέντρωσα μερικές αναφορές με σκοπό να αναδειχτεί όσο μπορεί το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τραβήχτηκε η φωτογραφία.
Το ότι η είσοδος των δύο κορυφαίων ηγετών του ΕΛΑΣ γίνεται στα Γιάννενα το γνωρίζουμε με ασφάλεια γιατί η φωτογραφία είναι γνωστή. Την έχει τραβήξει ο σπουδαίος φωτογράφος της Αντίστασης, Κώστας Μπαλάφας και δημοσιεύεται στο βιβλίο του «Το Αντάρτικο στην Ήπειρο» (Γιάννινα 1991, σελίδα 205). Η λεζάντα στο βιβλίο είναι: «Οι πρωτοκαπεταναίοι στα Γιάννινα». Στο βιβλίο υπάρχει μία ακόμα σχετική φωτογραφία, με τους δύο ηγέτες, 10 περίπου μέτρα πιο μπροστά στον ίδιο δρόμο (σελ. 210 και λεζάντα «Ο Άρης με το Σαράφη»), ενώ δημοσιεύεται σειρά φωτογραφιών από την είσοδο του ΕΛΑΣ στα Γιάννενα.
Πότε τραβήχτηκε η φωτογραφία; Την είσοδο στα Γιάννενα την περιγράφει ο ίδιος ο Σαράφης στο βιβλίο του «ΕΛΑΣ» (εκδόσεις Επικαιρότητα). Βρισκόμαστε στον Δεκέμβριο του 1944 και γράφει: «Το πρωί στις 28 του Δεκέμβρη αφήσαμε το Μέτσοβο και το απόγευμα φτάσαμε στα Γιάννενα. Χιόνιζε πάντα κ’ έκανε κρύο. Δεν είχαμε ειδοποιήσει κανένα. Στις 4 το απόγευμα μπήκαμε στην πόλη και όλα τα μαγαζιά ήταν κλειστά λόγω της εορτής. Πήγαμε στην πλατεία και ζητήσαμε το μέραρχο στα γραφεία του. Ο κόσμος αντιλήφθηκε την άφιξή μας και η πλατεία γέμισε. Μιλήσαμε κι εγώ και ο Άρης. Μου έκανε εντύπωση ότι οι εκδηλώσεις του κόσμου ήταν περισσότερο ζωηρές από τις εκδηλώσεις στις εαμικές περιοχές…» (σελίδα 548).
Το τμήμα του βιβλίου που αναφέρεται στα Γιάννενα και την Ήπειρο κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών είναι εκτενές. Αρκούμαστε να σημειώσουμε εδώ ότι είναι γνωστή η συζήτηση για τη σκοπιμότητα του περιορισμού μεγάλων δυνάμεων του ΕΛΑΣ μαζί με τον Άρη και τον Σαράφη, στην Ήπειρο, την ίδια στιγμή που η μεγάλη μάχη γινόταν στην Αθήνα.
Μερικές, όμως ακόμα σκέψεις, όχι κατά ανάγκη πρωτότυπες, με αφορμή τη φωτογραφία, χάριν τώρα και της τοπικής ιστορίας των Ιωαννίνων.
Η είσοδος του ΕΛΑΣ στα Γιάννενα αναφέρεται σε πολλές τοπικές, αριστερής προέλευσης πηγές, και ως «απελευθέρωση» της πόλης. Σε μία έκδοση της ΚΝΕ Ηπείρου-Λευκάδας-Κέρκυρας το 1983 με τίτλο «Από τη δράση της ΕΠΟΝ στην Ήπειρο-Κέρκυρα-Λευκάδα» μια φωτογραφία έχει ως λεζάντα: «Επονίτες και Ελασίτες σε γερμανικό άρμα. Απελευθέρωση Γιαννίνων 1944, στην πλατεία».
Η απελευθέρωση πάντως των Ιωαννίνων από τον κατακτητή συνέβηκε στις 15 Οκτωβρίου 1944 όταν αποχώρησαν οι Γερμανοί και μπήκαν στην πόλη οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ. Η ημερομηνία αυτή δεν εορτάζεται στην πόλη. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ παρέμειναν κοντά στην πόλη προς τη μεριά του Ζαγορίου, σύμφωνα και με τις σχετικές συμφωνίες.
Τον Δεκέμβριο του 1944 συνεπώς ο ΕΛΑΣ επιτίθεται κατά των μονάδων του ΕΔΕΣ. Από τις 21 Δεκεμβρίου γίνονται σκληρές μάχες με αρκετά θύματα, ειδικά στην περιοχή του Περάματος και στις 23 Δεκεμβρίου ο ΕΛΑΣ μπαίνει στα Γιάννενα. Ο ΕΔΕΣ αποχωρεί σε άτακτη υποχώρηση και ηττημένος στρατιωτικά, παίρνοντας μαζί του και ένα μεγάλο αριθμό ομήρων, κατοίκους δηλαδή της πόλης που θεωρούνταν ΕΑΜικοί ή φιλοεαμικοί. Από την Πρέβεζα μαζί με τους ομήρους θα πάνε με πλοία στην Κέρκυρα ως και τη συμφωνία της Βάρκιζας. Και ο ΕΛΑΣ θα κρατήσει πάντως φυλακισμένους, επί πολλές ημέρες, στις φυλακές του Αγίου Κοσμά, Γιαννιώτες μη ΕΑΜικούς. Οι φυλακές αυτές βρισκόταν 200 μέτρα αριστερά του Σαράφη όπως βλέπουμε τη φωτογραφία – σήμερα στη θέση τους είναι ο ΟΤΕ.
Λίγη ακόμα τοπική ιστορία. Το ωραίο κτίριο που βλέπουμε πίσω από τους δύο καβαλάρηδες είναι το ξενοδοχείο Ίλιον Παλλάς. Διατηρείται ακόμα σήμερα σε σχετικά καλή κατάσταση, δεν λειτουργεί όμως. Το 1938 πάντως σε αυτό το χώρο έκανε την πρώτη του έκθεση με φωτογραφίες από την Ήπειρο (σχετική προαναγγελία στον τοπικό Τύπο στις 4.12.1938) ο Σπύρος Μελετζής (1906- 2003), ένας νέος τότε καλλιτέχνης που έγινε λίγα χρόνια μετά ο δεύτερος μεγάλος φωτογράφος της Αντίστασης και ένας σπουδαίος έλληνας φωτογράφος ευρύτερα (ο Μελετζής προλογίζει το βιβλίο του Μπαλάφα για την Αντίσταση).
Μπροστά από τους δύο αρχηγούς του ΕΛΑΣ, στα πέντε μέτρα -δεν φαίνεται στη φωτογραφία- βρίσκεται το ξενοδοχείο Ακροπόλ Παλλάς. Σημαντικό κτίσμα της δεκαετίας του ’30 (το πρώτο με ασανσέρ στην πόλη!) με θαυμάσια αρχιτεκτονική, σήμερα φιλοξενεί μία τράπεζα. Από το μπαλκόνι του μίλησαν ο Ιωάννης Μεταξάς, άλλοι πολιτικοί, αλλά και ο Πέτρος Αποστολίδης, δήμαρχος του ΕΑΜ μετά τον Δεκέμβρη, μέχρι και τις 25 Μαρτίου οπότε και ανέλαβε η «επίσημη» κυβέρνηση την πόλη – οι συγκεκριμένες φωτογραφίες με τον δήμαρχο ακολουθούν στο βιβλίο του Μπαλάφα. Το Ακροπόλ αποτέλεσε και έδρα γραφείων του ΕΑΜ (γραφεία της εφημερίδας κ.α), του ΕΔΕΣ όπως και τόπος διαμονής της αγγλικής αποστολής. Χρησιμοποιήθηκε ως γραφεία πιο πριν και από τις κατοχικές δυνάμεις.
Στο νέο του βιβλίο «Μνήμες Κατοχής ΙΙ- Ιταλοί και Γερμανοί στα Γιάννενα και η καταστροφή της εβραϊκής κοινότητας» από τις γιαννιώτικες εκδόσεις Ισνάφι, ο Christoph U. Schminck-Gustavus, έχει και μία πολύ ωραία συνέντευξη με τον ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου. Για τα κτίρια του μεσοπολέμου, στο διαδίκτυο υπάρχει στον Οδηγό της Περιφέρειας Ηπείρου άρθρο του πρώην δημάρχου Αναστάσιου Παπασταύρου, ο οποίος έχει εκδώσει πολλά βιβλία για τα Γιάννενα.
Όσο για τον Πέτρο Αποστολίδη, σημαντική προσωπικότητα της πόλης, οι δύο τόμοι αναμνήσεών του με τίτλο «Όσα θυμάμαι» (από τις εκδόσεις Κέδρος) παραμένουν ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα τόσο γι’ αυτήν την περίοδο όσο κυρίως για τον μεσοπόλεμο στα Γιάννενα।
Η φωτογραφία του Κώστα Μπαλάφα με τον Σαράφη και τον Άρη διατηρεί την επικαιρότητά της. Είναι και μια ωραία αισθητικά φωτογραφία. Για την αριστερά αποπνέει θα λέγαμε κι έναν επαναστατικό ρομαντισμό γι’ αυτό και συχνά πυκνά τη βλέπουμε να φιγουράρει σε αναφορές στον Τύπο ή σε μπλογκ, συνήθως χωρίς επαρκείς λεζάντες.
Για τα Γιάννενα έτσι κι αλλιώς είναι μια ιστορική φωτογραφία, εμβληματική θα λέγαμε। Ο χώρος που δείχνει είναι ολόιδιος σχεδόν και σήμερα, όπως φαίνεται στη δεύτερη φωτογραφία που περιλαμβάνει αριστερά και το Ακροπόλ Παλλάς. Το ιστορικό πλαίσιο αλλάζει. Ή μήπως με το πλαίσιο αλλάζουν και οι άνθρωποι;Πηγή: Ιστολόγιο metaxifilon
http://www.kolivas.de/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου